4. ODNIESIENIE DO SYTUACJI ZAWODU NA RYNKU PRACY I MOŻLIWOŚCI DOSKONALENIA ZAWODOWEGO

4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie

Zalecenia dla zespołu eksperckiego:

• Ta sekcja informacji o zawodzie zawiera cztery podzbiory informacji (od 4.1 do 4.4), które opisują zawód w kontekście sytuacji zawodu na rynku pracy, możliwości doskonalenia zawodowego oraz zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
• Zbiory informacji muszą być opisane w zwięzły sposób i logicznie powiązane, z użyciem prostych zdań oraz bez powtórzeń. Tam, gdzie to tylko możliwe, treści powinny być wypunktowane, np. typy przedsiębiorstw, rodzaje stanowisk, instytucje oferujące kształcenie/szkolenie itd.
• W opisie stosujemy podział na krótkie moduły informacyjne.

Zalecenia dla zespołu eksperckiego:

• Informacje należy podać w punktach, a nie w formie opisowej. Zespół ekspercki przygotowuje, po analizie wyselekcjonowanych źródeł informacji, opis, który zawiera podstawowe informacje o możliwościach podjęcia pracy w danym zawodzie.
• Należy przedstawić informację, kto na rynku pracy (typy podmiotów, organizacji, instytucji) zatrudnia osoby w danym zawodzie bez używania nazw własnych tych instytucji. Trzeba zwrócić uwagę, by np. podając przykładowe miejsca pracy w danym zawodzie (rodzaje przedsiębiorstw), nie powtarzać identycznych sformułowań wcześniej zawartych w opisie zawodu w punkcie 2.3.
• Jeśli zawód jest deficytowy na rynku, to warto także o tym wspomnieć, ponieważ wzrasta wtedy szansa na zatrudnienie w tym zawodzie.
• Można w tej części zamieścić również (w zwięzłej formie) aktualne statystyki (np. GUS, urzędów centralnych, wyniki badań barometru i rankingu zawodów) dotyczące zatrudnienia w danym zawodzie/branży.
• W tej sekcji zamieszczona jest (wspólna dla wszystkich zawodów) informacja opatrzona tytułem WAŻNE, w której znajduje się link do Centralnej Bazy Ofert Pracy (http://oferty.praca.gov.pl) oraz polecane linki do wybranych publicznych źródeł danych (polskich i europejskich), m.in. takich jak:
• ranking (monitoring) zawodów deficytowych i nadwyżkowych,
• barometr zawodów,
• wojewódzkie obserwatoria rynku pracy,
• portal „Prognozowanie Zatrudnienia”,
• portal „Zielona Linia. Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia”,
• portal EU Skills Panorama,
• europejski portal mobilności zawodowej EURES.
• Analiza wskazanych zasobów internetowych umożliwia m.in. zebranie aktualnych informacji o zapotrzebowaniu na dany zawód oraz o sytuacji i możliwościach zatrudnienia na rynku pracy.

Przykład opisu dla zawodu Doradca zawodowy 242304:

Doradca zawodowy może znaleźć zatrudnienie przede wszystkim w instytucjach i organizacjach funkcjonujących w obszarze edukacji i rynku pracy, w tym w:

• przedszkolach, szkołach podstawowych, szkołach branżowych I stopnia, technikach, liceach ogólnokształcących, szkołach policealnych, w tym w Szkolnych Ośrodkach Kariery (SzOK)³¹ lub Szkolnych Punktach Informacji i Kariery (SPInKa, SZPiK)³²,
• poradniach psychologiczno-pedagogicznych¹⁷,
• placówkach doskonalenia nauczycieli,
• Publicznych Służbach Zatrudnienia, w tym w Powiatowym Urzędzie Pracy lub Wojewódzkim Urzędzie Pracy (Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej),
• Ochotniczych Hufcach Pracy (Młodzieżowe Centra Kariery oraz Mobilne Centra Informacji Zawodowej),
• ośrodkach aktywizacji zawodowej zajmujących się rekonwersją kadr²⁸ sił zbrojnych RP,
• akademickich biurach karier,
• fundacjach i stowarzyszeniach,
• agencjach zatrudnienia, w tym szczególnie agencjach doradztwa zawodowego, ale również agencjach pośrednictwa pracy¹ i agencjach pracy tymczasowej²,
• instytucjach szkoleniowych oraz innych firmach edukacyjnych zajmujących się prowadzeniem programów outplacementowych.

Zatrudnienie doradcy zawodowemu oferują także podmioty publiczne i prywatne zajmujące się działaniami z zakresu integracji i pomocy społecznej oraz wsparciem osób z niepełnoprawnością, w tym:

• Warsztaty Terapii Zajęciowej³⁶ i Zakłady Aktywności Zawodowej⁴¹,
• Zespoły ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności⁴³,
• Kluby Integracji Społecznej (KIS)¹² prowadzone m.in. przez ośrodki pomocy społecznej,
• Centra Integracji Społecznej (CIS)⁴,
• poradnie rodzinne.

Miejscem pracy doradcy zawodowego mogą być również:

• jednostki administracji państwowej i samorządowej różnego szczebla,
• instytucje naukowo-badawcze zajmujące się obszarem edukacji i/lub rynku pracy,
• działy kadr, szkoleń, rekrutacji w firmach komercyjnych.

Doradca zawodowy posiadający doświadczenie zawodowe może założyć i prowadzić własną działalność gospodarczą, związaną z prowadzeniem indywidualnego lub grupowego doradztwa zawodowego dla szerokiej grupy odbiorców.

4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu

Zalecenia dla zespołu eksperckiego:

• W opisie należy wyodrębnić dwa podzbiory informacji:
  • Kształcenie.
  • Szkolenie.
  odnoszące się wyłącznie do podania typów/rodzajów instytucji, które kształcą i szkolą w danym zawodzie oraz potwierdzają kompetencje zawodowe. Z zasady nie powołujemy się na nazwy własne instytucji, chyba że są to instytucje jedyne na rynku edukacji formalnej i pozaformalnej.
• W przypadku kształcenia (edukacja formalna) mogą to być np.:
• szkoły wyższe (o określonych kierunkach kształcenia i specjalnościach) oferujące studia I i II stopnia oraz studia podyplomowe,
• branżowe szkoły I i II stopnia, technika i szkoły policealne.
• W przypadku kwalifikacyjnych kursów zawodowych (dla osób dorosłych) w zawodach występujących w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego kształcenie mogą oferować:
  
  • publiczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe,
  • niepubliczne szkoły posiadające uprawnienia szkół publicznych, prowadzące kształcenie zawodowe,
  • publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
  • instytucje rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową,
  • podmioty prowadzące działalność oświatową na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców.
• W zawodach występujących w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego kwalifikacje potwierdzają, po zdaniu egzaminów, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne w formie świadectw i dyplomów (otrzymanie świadectwa pod warunkiem uzyskania odpowiedniego poziomu wykształcenia). Na prośbę egzaminowanego może być również wydany
  suplement Europass do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje.
• W przypadku zawodów rzemieślniczych naukę zawodu oferują pracodawcy rzemieślnicy, a kompetencje potwierdzają Izby Rzemieślnicze. Po zdaniu egzaminu kandydat otrzymuje świadectwo czeladnicze lub dyplom mistrzowski.
• Jeśli nie prowadzi się kształcenia w systemie edukacji formalnej w danym zawodzie, to o tym fakcie trzeba napisać, tak jak w przykładzie poniżej. Jednakże warto podać alternatywne ścieżki kształcenia z uwzględnieniem zawodów pokrewnych.
• W przypadku szkolenia (edukacja pozaformalna) mogą to być np.
  • wyspecjalizowane instytucje komercyjne, organizacje barażowe,
  • instytucje oferujące szkolenia (kursy) w celu potwierdzenia kompetencji wymaganych do wykonywani określonych prac (tzw. uprawnienia zawodowe),
  • pracodawcy zatrudniający w danym zawodzie,
  • producenci maszyn, urządzeń, wyposażenia, narzędzi, materiałów,
  • dostawcy szkoleń on-line. W opisie należy podać również przykładową tematykę szkolenia.
  W opisie należy podać również przykładową tematykę szkolenia.
• W tej sekcji zamieszczona jest (wspólna dla wszystkich zawodów) informacja opatrzona tytułem WAŻNE, w której znajdują się linki do wybranych publicznych źródeł danych (polskich i europejskich) obejmujących: szkolnictwo wyższe, szkolnictwo zawodowe, szkolenia zawodowe oraz inne (rekomendowane) źródła danych.

Przykład opisu dla zawodu Doradca zawodowy 242304:

Kształcenie

Obecnie (2018) kandydatów do pracy w zawodzie doradca zawodowy kształci się w systemie szkolnictwa wyższego na studiach I i/lub II stopnia, a także na studiach podyplomowych.

Studia przygotowujące do pracy w zawodzie doradca zawodowy prowadzone są najczęściej w zakresie doradztwa zawodowego lub pedagogiki pracy na kierunkach: pedagogika, pedagogika pracy, psychologia, socjologia, polityka społeczna, nauki społeczne lub ekonomia.

Osoby posiadające wykształcenie wyższe I lub II stopnia niezależnie od kierunku mogą skorzystać z oferowanych przez uczelnie wyższe studiów podyplomowych w zakresie m.in.: doradztwa zawodowego, doradztwa edukacyjno-zawodowego, doradztwa zawodowego i personalnego, doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego dla osób z niepełnosprawnością.

Kształcenie doradców zawodowych prowadzone jest w uczelniach publicznych i niepublicznych na terenie całego kraju.

Szkolenie

Szkolenia doskonalące warsztat pracy doradcy zawodowego oferują:

• uczelnie wyższe,
• instytuty naukowo-badawcze,
• instytucje szkoleniowe, w tym firmy komercyjne,
• stowarzyszenia branżowe oraz inne organizacje pozarządowe,
• placówki doskonalenia nauczycieli.

Szkolenie doradców zawodowych odbywa się także podczas konferencji i seminariów oraz poprzez współpracę międzynarodową, w tym wizyty studyjne i działania typu job shadowing¹¹.

Przykładowa tematyka szkoleń może dotyczyć:

• metod, technik i narzędzi wykorzystywanych przez doradców zawodowych w pracy z różnymi grupami odbiorców,
• tendencji zmian w świecie zawodów,
• zawodoznawstwa,
• sytuacji na międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym rynku pracy,
• adaptacji działań z innych obszarów np.: coachingu lub mentoringu w pracy doradcy zawodowego,
• stosowania narzędzi wymagających licencji np.: testy predyspozycji,
• rozwoju kompetencji indywidualnych, takich jak: komunikacja, asertywność, motywacja,
• rozwiązań prawnych regulujących pracę doradcy zawodowego.

Z reguły organizatorzy tych szkoleń poświadczają uzyskane przez uczestników kompetencje stosownymi certyfikatami/zaświadczeniami.

Ważną formą doskonalenia zawodowego doradcy zawodowego jest samokształcenie, w tym korzystanie z otwartych zasobów edukacyjnych.

4.3. Zarobki osób wykonujących dany zawód/daną grupę zawodów

Zalecenia dla zespołu eksperckiego:

• Zespół ekspercki przygotowuje opis, po analizie wyselekcjonowanych źródeł informacji dotyczących zarobków, który zawiera aktualne informacje o zarobkach osób wykonujących określony zawód.
• Zarobki osób powinny być wyłącznie syntezą informacji o zarobkach (podane w punktach), np. w formie przedziału (od−do lub wynagrodzenie najniższe, najczęściej stosowane, najwyższe). Nie jest wymagana drobiazgowa analiza, w szczególności statystyczna.
• Jeśli w danym zawodzie wynagrodzenie jest zróżnicowane, to należy wymienić (w formie wypunktowania) od czego zależy?
• Należy używać terminu wynagrodzenie (nie pensja) i zapisywać w postaci pełnej liczby bez spacji i kropek, jako wynagrodzenie brutto, np. wynagrodzenie brutto 3000 zł (nie trzeba zaznaczać, że chodzi o wynagrodzenie miesięczne). Dopuszcza się podawanie wynagrodzenia brutto średniego i/lub jako mediany wynagrodzeń brutto, przy czym należy to wyraźnie zaznaczyć.
• Co do zasady nie piszemy o tzw. benefitach (pozapłacowe składniki wynagrodzenia), chyba że dana grupa zawodowa wyróżnia się pod tym względem i np. z uwagi na sytuację na rynku pracy tego rodzaju narzędzia są powszechnie stosowane (z zapisem w rodzaju „W zawodzie (…) powszechnie oferowane są pakiety usług medycznych oraz rekreacyjno-sportowych…).
• W tej sekcji zamieszczona jest (wspólna dla wszystkich zawodów) informacja opatrzona tytułem WAŻNE, w której znajdują się linki do wybranych publicznych i niepublicznych źródeł danych, m.in. takich jak: wynagrodzenie w Polsce według danych GUS, polecane portale internetowe o zarobkach.

Przykład opisu dla zawodu Doradca zawodowy 242304:

Obecnie (2018 r.) wynagrodzenie osób pracujących w zawodzie doradca zawodowy jest zróżnicowane. W lutym 2018 roku:

• średnie miesięczne wynagrodzenie całkowite (mediana) wynosiło 2970 zł brutto,
• co drugi doradca zawodowy otrzymywał wynagrodzenie na poziomie od 2410 zł do 3980 zł brutto,
• 25% najgorzej wynagradzanych doradców zawodowych zarabiało poniżej 2410 zł brutto,
• na zarobki powyżej 3980 zł brutto mogła liczyć grupa 25% najlepiej opłacanych doradców zawodowych.

Wynagrodzenia doradców zawodowych zatrudnionych w szkołach i placówkach edukacyjnych podlegają ogólnym zasadom i regulacjom obowiązującym w obszarze edukacji.

Minimalne wynagrodzenie doradców zawodowych zatrudnionych w urzędach pracy reguluje ustawa o pracownikach samorządowych i rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Natomiast w przypadku doradców zawodowych zatrudnionych w OHP, wynagrodzenie regulowane jest rozporządzeniem w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w niektórych państwowych jednostkach budżetowych.

Wynagrodzenie doradców zawodowych zatrudnionych w projektach lub przy zleceniach komercyjnych najczęściej rozliczane jest poprzez stawki godzinowe, a jego wysokość uzależniona jest od liczby przeprowadzonych godzin zajęć grupowych czy poradnictwa indywidualnego.

Na poziom wynagrodzenia doradcy zawodowego mają wpływ m.in.

• poziom wykształcenia,
• posiadane doświadczenie zawodowe,
• staż pracy,
• lokalizacja instytucji zatrudniającej,
• miejsce pracy.

4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie

Zalecenia dla zespołu eksperckiego:

• Opis zawiera informacje dotyczące możliwości zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w zawodzie w kontekście wykazu kategorii niepełnosprawności, które należy wziąć pod uwagę przy jego tworzeniu.
• Opis tego zbioru informacji podawany jest w punktach, ze wskazaniem konkretnych kodów niepełnosprawności.
• Zaleca się korzystanie przez zespół ekspercki opisujący zawód z następującego standardu: Zawód mogą wykonywać osoby z następującymi rodzajami niepełnosprawności – pod warunkiem odpowiedniego dostosowania środowiska pracy (pod względem technicznym i organizacyjnym) do rodzaju niepełnosprawności:
• z niewielką dysfunkcją kończyn górnych (05-R), która nie wyklucza pracy przy komputerze; wymagane jest wówczas dostosowanie sprzętu komputerowego; z niewielką dysfunkcją kończyn dolnych (05-R); wymagane jest wówczas wyposażenie stanowiska w uchwyty, poręcze, regulowaną wysokość krzesła, podnóżka i inne udogodnienia; poruszające się na wózkach inwalidzkich (05-R); wymagany jest wówczas odpowiedni dobór stanowiska bądź ograniczenie lub zmodyfikowanie zakresu pracy w celu umożliwienia wykonywania zadań w pozycji siedzącej; zalecana praca biurowa lub koncepcyjna;
• z wadami i dysfunkcją wzroku (04-O) w przypadku możliwości skorygowania ich szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi;
  
• z dysfunkcją narządu słuchu (03-L), pod warunkiem, że niepełnosprawność ta jest możliwa do skorygowania za pomocą aparatów słuchowych;
  
• z dysfunkcją sfery psychicznej (02-P), pod warunkiem, że praca, poza wyjątkowymi sytuacjami (wyjazdy, sytuacje kryzysowe w firmie), nie zaburza rytmu dnia i nocy pracownika i zachowana jest zasada równego traktowania pracowników;
  
• z dysfunkcją sfery intelektualnej (01-U), pod warunkiem, że zadania i czynności robocze nie przekraczają możliwości intelektualnych pracownika, co zwykle oznacza, że są proste i powtarzalne;
  
• z epilepsją (06-E) mogą wykonywać zawód na wybranych stanowiskach pracy, pod warunkiem, że napady padaczkowe występują sporadycznie i są sygnalizowane przez aurę, występują głównie wieczorem lub w nocy, nie powodują zbytniego zmęczenia i stosunkowo szybko następuje regeneracja sił po ich wystąpieniu, a przebieg choroby nie prowadzi do charakteropatii padaczkowej. Mogą być one zatrudnione warunkowo, po racjonalnym ograniczeniu zakresu zadań do sytuacji, w których możliwy jest stały nadzór i ewentualna szybka pomoc, a stanowisko pracy nie stwarza potencjalnych zagrożeń w przypadku emisji choroby;
  
• innymi rodzajami niepełnosprawności wynikającymi z chorób układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego i in., pod warunkiem, że praca nie wymaga znacznego wysiłku fizycznego oraz/lub jest zorganizowana jest w taki sposób, aby pracownik miał możliwość regularnego przyjmowania leków i dokonywania niezbędnych zabiegów pielęgnacyjno-medycznych (np. zastrzyków insulinowych).
• Zespół ekspercki po analizie informacji o zawodzie powinien wybrać z powyższego standardu tylko te rodzaje niepełnosprawności, które dają możliwość zatrudnienia w opisywanym zawodzie, a resztę pominąć (tj. nie wymieniać tych rodzajów niepełnosprawności, przy których zatrudnienie jest niemożliwe). Podczas podejmowania tej decyzji należy korzystać z:
  
  • wiedzy eksperckiej o opisywanym zawodzie,
  • znajomości materiałów źródłowych dotyczących możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych (patrz: Podręcznik, s. 101, Bibliografia i materiały źródłowe),
  • opracowanych w CIOP-PIB Kart zawodów dostosowanych do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych dostępnych pod adresem:
  • https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_page-Label=P31400269281444034650304&html_tresc_root_id=300003565&html_tresc_id=300003585&html_klucz=300003565&html_klucz_spis
• Treść tego zbioru informacji zespół ekspercki powinien skonsultować z pracodawcami podczas badań w przedsiębiorstwach lub z lekarzem medycyny pracy.
• W tej sekcji zamieszczona jest (wspólna dla wszystkich zawodów) informacja opatrzona tytułem WAŻNE, zgodnie z załączonym przykładem poniżej.

Przykład opisu dla zawodu Doradca zawodowy 242304:

W zawodzie doradca zawodowy możliwe jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Warunkiem niezbędnym do zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie doradcy zawodowego jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z niewielką dysfunkcją kończyn górnych (05-R), która nie wyklucza pracy przy komputerze; wymagane jest wówczas dostosowanie sprzętu komputerowego; z niewielką dysfunkcja kończyn dolnych (05-R) – wymagane jest wówczas wyposażenie stanowiska w uchwyty, poręcze, regulowaną wysokość krzesła, podnóżka i inne udogodnienia; poruszające się na wózkach inwalidzkich (05-R) – wymagany jest wówczas odpowiedni dobór stanowiska bądź ograniczenie lub zmodyfikowanie zakresu pracy w celu umożliwienia wykonywania zadań w pozycji siedzącej,
• z wadami i dysfunkcją wzroku (04-O), w przypadku możliwości skorygowania ich szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi,
• z dysfunkcją narządu słuchu (03-L) – pod warunkiem, że niepełnosprawność ta jest możliwa do skorygowania za pomocą aparatów słuchowych,
• z epilepsją (06-E) – osoby takie mogą wykonywać zawód na wybranych stanowiskach pracy, pod warunkiem, że napady padaczkowe występują sporadycznie i są sygnalizowane przez aurę, występują głównie wieczorem lub w nocy, nie powodują zbytniego zmęczenia i stosunkowo szybko następuje regeneracja sił po ich wystąpieniu, a przebieg choroby nie prowadzi do charakteropatii padaczkowej. Mogą być one zatrudnione warunkowo, po racjonalnym ograniczeniu zakresu zadań do sytuacji, w których możliwy jest stały nadzór i ewentualna szybka pomoc, a stanowisko pracy nie stwarza potencjalnych zagrożeń w przypadku emisji choroby.